aboutsummaryrefslogtreecommitdiff
path: root/xml/pl/istoria.xml
blob: c642875a9300bc46666408950dcea8785de0517e (plain)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
<!--

  Copyright (C) 2006, 2007, 2010 Sergey Poznyakoff

  Permission is granted to copy, distribute and/or modify this document
  under the terms of the GNU Free Documentation License, Version 1.2
  or any later version published by the Free Software Foundation;
  with no Invariant Sections, no Front-Cover Texts, and no Back-Cover
  Texts.  A copy of the license is included in the file COPYING.FDL  -->

<PAGE PREFIX="istoria" TITLE="Historia">
<NOTREADY>Strona w budowie!</NOTREADY>
<HEADER>Zwęzły szkic rozwoju języka greckiego</HEADER>
 
<PARA>Język grecki należy do rodziny języków
indoeuropejskich. Wyodrębnienie się dialektów helleńskich nastąpiło
ok. 3. tysiąclecia p.n.e. Na początku 2. tysiąclecia p.n.e. plemiona
greckie zasiedlili półwysep Bałkański. Pierwszymi plemionami byli
<DFN>Jonowie</DFN>, mniej więccej cztery wieki później
<DFN>Achajowie</DFN> (z południa), potem zaś <DFN>Eolowie</DFN> i jako
ostatni, idący z północy <DFN>Dorowie</DFN>. 
</PARA>

<PARA>W czasie greckiego osiedlania się śródziemnomorze już było
jednolitym regionem kulturowym, zamieszkanym przez kultury o wysokim
stopniu rozwoju, m.in. egipską i chetycką.
</PARA>

<PARA>Półwysep Bałkański podówczas zamieszkiwali plemiona
indoeuropejskie i nieindoeuropejskie. Do tych ostatnich należała,
najprawdopodobniej,
<XREF URL="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_minojska">cywilizacja 
minojska</XREF> (cywilizacja wyspy Kreta), której upadek nastąpił w
połowie XV w. p.n.e., spowodowany tak czynnikami wewnętrznymi jak i
zewnętrznymi: wybuchem wulkanu na wyspie <XREF  
URL="http://pl.wikipedia.org/wiki/Santorin">Thira</XREF> oraz najazdem
nieprzyjaznych plemion, m.in. Achajów. Kultura minojska miała ogromny
wpływ na kształtowanie kultury Achajów, którzy zapożyczyli ich pismo
(sylabowe <XREF URL="http://www.ancientscripts.com/lineara.html">pismo
linearne A</XREF>, oraz pochodne od niego
<XREF URL="http://www.ancientscripts.com/linearb.html">pismo linearne
B</XREF>), ustrój polityczny, zalążki rzemiósł i sztuki. Najbardziej
rozwiniętym achajskim miastem tego czasu były
<XREF URL="http://pl.wikipedia.org/wiki/Mykeny">Mykeny</XREF>, których
królem był "władca i wódz" Agamemnon, który w połowie XIII dowodził wyprawą
Greków na Troję. To miasto dało nazwę kutlurze Achejów XIII - XI
wieków p.n.e., czyli kulturze <DFN>kryteńsko-mykeńskiej</DFN>.
</PARA>

<PARA>
W końcu II tysiąclecia p.n.e. rozpoczęła się epocha migracji plemion
zamieszkujących Europę i północne Bałkany. Część plemion z północnych
Bałkanów podążyła na południe. Wśrod tych plemion były także Dorowie,
którzy podówczas znajdowali się, prawdopodobnie, na niższym szczeblu
rozwoju niż Achajowe. W wyniku najazdu Dorów i, możliwie, jeszcze
jakichś przyczyn, kultura Achajska uległa prawie doszczętnemu
zniszczeniu. Później plemionom greckim przyszło odtwarzać swoją
kulturę prawie na nowo, poczynając m.in. z pisma. Z biegiem czasu
plemiona helleńskie zasiedlili wyspy morza Egejskiego, zachodnie
wybrzeże Małej Azji, Sycylię oraz południe półwyspu Apenińskiego.
Ta część świata hellenistycznego zwie się <DFN>Wielką Grecją</DFN>
w przeciwieństwie do <DFN>Małej (Centralnej) Grecji</DFN>. 
</PARA>

<PARA>
Spowodowane wieloma czynnikami odosobnienie plemion sprzyjało wzrostu
zróżnicowania dialektów, przede wszystkim w zakresie
fonetycznym. Spośród takich czynników możemy wymienić zamkniętość
wspólnoty rodzinnej oraz osobliwości miejsc zamieszkania (gory
i wyspy). W XII - IX wiekach p.n.e. na wshodzie świata
hellenistycznego wynika joński dialekt wybrzeża małoazjatyckiego.
<!-- http://pl.wikipedia.org/wiki/Dialekt_jo%C5%84ski -->
</PARA>

<PARA>
Plemiona centralnej i częściowo wschodniej Hellady rozmawiali
dialektami eolskimi (w. Lesbos, wybrzeże Małej Azji, Tesalia
i Beocja na Bałkanach). Odrębną grupę składają doryckie dialekty
Peloponezu i bliskie im dialekty zachodnio-południowej części
Hellady.
</PARA>

<PARA>
VIII wiek p.n.e. jest wiekiem wzrostu rozwoju centralnej części
wybrzeża małoazjatyckiego (Jonia). Poczynając od tego czasu Jonia
staje centrum formowania podwalin życia plemion greckich: ekonomiki
(to właśnie tu wynikli centra handlu), rzemieślnictwa, państwowości (tutaj
sformowały się <DFN>polisy</DFN> -- unikatowe w historii ludzkości
miasta-państwa, zbudowane na zasadach demokracji bezpośredniej),
sztuki, nauki i filozofji. Właśnie wtedy, w VIII wieku zostały
napisane poematy epiczne "Iliada" i "Odyseja", przypisywane
Homerowi. Dlatego ten czas uważa się za czas zapoczątkowania
literatury greckiej oraz języka greckiego we wszystkich jego
postaciach.
</PARA>

<PARA>
Gwałtowny rozwój kultury wymagał własnego pisma. Pismo dawne, bazowane
na pismie linearnym B, zostało podówczas stracone. W zamian jemu
przyszedł <XREF URL="http://pl.wikipedia.org/wiki/Alfabet_grecki">nowy
alfabet</XREF>, wzorowany najprawdopodobniej na
<XREF URL="http://pl.wikipedia.org/wiki/Alfabet_fenicki">alfabecie
Fenicjan</XREF><FOOTNOTE>Patrz rownież alfabet
<XREF URL="http://www.ancientscripts.com/greek.html">grecki</XREF> i 
<XREF URL="http://www.ancientscripts.com/phoenician.html">fenicki</XREF>
na stronie
<XREF URL="http://www.ancientscripts.com">www.ancientscripts.com</XREF>.
</FOOTNOTE>, z którymi Grecy podówczas aktywnie handlowali.
</PARA>

<PARA>
Ostateczny rozpad wspólnoty rodzinnej, który zaszedł w VII - VI
wiekach p.n.e. sprzyjał wzmocnieniu polisów. Te wieki uważa się za
czas utworzenia liryki i dramatu -- rodzajów literackich, które  w
wieku następnym miały osiągnąć szczytu swego rozwoju. Wtedy
ustaliła się dyferencjacja stylowo-gatunkowa języka greckiego.
</PARA>

<PARA>
Za początek okresu klasycznego greckiej historii powszechnie jest
uważany okres <XREF URL="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojny_perskie">
wojen grecko-perskich</XREF> (500 -- 449 p.n.e.). W przeciągu tego
czasu między polisami niejednokrotnie powstawały związki w których
przewodniczyły Ateny. To spowodowało przekształcenie Aten na
najpotężniesze centrum ekonomiczne i polityczne tego czasu. Po
zakończeniu okresu wojen przychodzi czas rozkwitu demokracji
ateńskiej, do rozkwitu czego sprzyczynił się
<XREF URL="http://pl.wikipedia.org/wiki/Perykles">Perykles</XREF>,
piastujący w latach 444 - 429 p.n.e. urząd stratega Aten.
</PARA>

<PARA>
Wzrost potęgi Aten spowodował wzrost znaczenia dialektu
attyckiego. Temu sprzyjały również niesamowity rozkwit twórczości
literaturnej tego miasta, jego szkoły filozoficzne i
retoryczne. W X - IV wiekach p.n.e. literatura osiągnęła wysoki poziom
rozwoju, język zaś utworów literackich cechował wysoki stopień
ukształtowania stylistycznego.
</PARA>

<PARA>
Był to czas kiedy tworzyli wybitni tragicy ateńscy:   
Ajschylos (525 - 456), Sofokles (496 - 406) i Eurypides (480 - 406),
oraz komediopisarz Arystofanes. Równocześnie kształciła się proza
historyczna, założycielami której byli "ojcec historii" Herodot (484 -
425), który pisał w dialekcie jońskim, ateńczycy Tukidydes (465 - 399)
i Ksenofont (430 - 350). W Atenach kształtowały się różne rodzaje
retoryki: sądowej (Lizjasz, 445 - 380), doradczej (Demostenes, 384 -
322), oraz popisowej (Isokrates, 436 - 338).
</PARA>

<PARA>
Wbrew ówczesnej ważności dialektu attyckiego, dialekty jońskie jednak
nie utraciły swego znaczenia. Ten stan rzeczy stopniowo prowadził do
utworzenia "wspólnego języka", czyli <DFN>koine</DFN>.
</PARA>

</PAGE>

<!-- Local Variables: -->
<!-- mode: ellinika -->
<!-- buffer-file-coding-system: utf-8 -->
<!-- alternative-input-method: polish-slash -->
<!-- alternative-dictionary: "polish" -->
<!-- End: -->

Return to:

Send suggestions and report system problems to the System administrator.